گزارشی از چرایی روند کاهشی صادرات فرش دستباف | صادرات فرش سال‌به‌سال فاجعه‌بارتر از قبل

طنین همتی| شهرآرانیوز، صادرات فرش دست‌باف در ۳ ماه نخست امسال حدود ۵ میلیون دلار برآورد شد. این میزان نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد کرده است، اما اگر این آمار با سال‌های دور، که فرش بین اقلام صادراتی می‌درخشید و حتی میزان صادراتش به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار هم می‌رسید، مقایسه شود، نشان‌دهنده فاجعه در امر صادرات این محصول در سال‌های گذشته است.

به‌گفته کارشناسان حوزه فرش دست‌باف، کاهش صادرات فرش ۲ دلیل عمده دارد: دلیل نخست تحریم دولت آمریکا از سال ۹۷ است؛ زیرا ۳۰ درصد صادرات فرش ما به بازار آمریکا بود. ۷۰ درصد دیگر افت صادرات هم ناشی از تحریم‌های داخلی از جمله مصوبه تعهد ارزی بانک مرکزی بوده است.

بر اساس اعلام مرکز ملی فرش ایران، صادرات فرش ایران در سال ۱۳۹۳ به ارزش ۳۳۱ میلیون دلار، سال ۱۳۹۴ به ارزش ۲۹۲ میلیون دلار، سال ۱۳۹۵ به ارزش ۳۶۰ میلیون دلار، سال ۱۳۹۶ به ارزش ۴۲۶ میلیون دلار، سال ۱۳۹۷ به ارزش ۲۸۳ میلیون دلار و سال ۱۳۹۸ به ارزش ۶۹ میلیون دلار بوده است که مقایسه این ارقام نشان می‌دهد نقطه عطف صادرات فرش دست‌باف در سال ۱۳۹۶ بوده است، اما بعد از آن افت صادرات را در سال ۱۳۹۷ و سپس کاهش شدید صادرات این کالا را در سال ۱۳۹۸ شاهد بوده‌ایم و در ۳ ماه اول سال ۹۹ نیز بر اساس اعلام سازمان توسعه تجارت ایران ارزش صادرات این کالا فقط ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار بوده است.

عبدالله احراری، عامل توسعه شبکه ملی دست‌بافته‌های داری خراسان‌رضوی، در گفتگو با شهرآرانیوز درباره وضعیت صادرات فرش دست‌باف در ۶ ماه اول سال و مشکلات این حوزه اظهار کرد: صادرات فرش در چند ماه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد کرده است، منتهی اگر در مجموع حساب کنیم، نسبت به سال‌هایی که صادرات فرش در اوج بوده یا در حد همان ۴۰۰ میلیون دلار دهه ۹۰، اکنون بسیار کم است.

به‌گفته وی، بخشی از کاهش صادرات تحت‌تأثیر کروناست و بخش دیگر آن به تورم داخل کشور برمی‌گردد؛ به‌طوری‌که مواد اولیه فرش اکنون نسبت به اول سال باز هم گران‌تر شده است. در کنار این موضوع ما افزایش دستمزد‌ها را هم داشتیم که باعث شد بهای تمام‌شده فرش نسبت به افغانستان دوسه برابر شود.

حذف جایزه صادرات و اجبار صادرکننده به برگرداندن ارز

احراری گفت: مشکل دیگر کاهش صادرات فرش به پیمان ارزی مربوط است یا همان تعهدنامه‌ای که بر اساس آن صادرکننده باید پول را برگرداند. سال‌هایی که ما به‌طور تقریبی ۴۰۰ میلیون دلار صادرات داشتیم، شاخص‌هایی وجود داشت که الان نیست. مدت زیادی جایزه صادراتی داده می‌شد و این باعث شده بود صادرکننده برای دریافت این جایزه اقلام صادراتی‌اش را درشت نشان دهد. امروز نه‌تن‌ها جایزه و مشوق‌های صادراتی نیست، بلکه صادرکننده باید ارز را هم برگرداند؛ بنابراین انگیزه‌ای برای صادرکننده باقی نمی‌ماند که حتی ارزش واقعی صادراتش را نشان دهد. برای همین می‌توان گفت کل مبلغی که برای صادرات فرش بیان می‌شود، با ابهام همراه است.
این فعال حوزه ارز یادآور شد: پیمان ارزی باعث شد بخش چشمگیری از فرش‌ها به‌صورت کالای همراه مسافر یا به‌صورت پست ارسال شود که این نوع صادرات در هیچ‌جا ثبت نمی‌شود

هدف تولید به‌سمت بازار مصرف داخلی رفته است

احراری تصریح کرد:، اما در مجموع اگر صادرات فرش را ارزیابی کنیم، باید گفت وضعیت صادرات فرش آن‌قدر خراب است که هدف تولید به‌سمت بازار مصرف داخلی رفته است و بخش عمده‌ای از تولیدکنندگان سمت‌وسوی نوع و سبک تولیدشان را به سلیقه بازار داخل اختصاص داده‌اند.

بازار فرش داخل به‌جز این ۲ ماه که در محرم و صفر و ایام عزاداری قرار گرفتیم و راکد شده، بازار بدی نبوده است و تولیدکنندگان فرش توانسته‌اند جنسشان را در بازار داخل بفروشند. صادرکنندگان هم باتوجه‌به اینکه قیمت دلار افزایش یافته است، سعی کردند خرید و در انبارهایشان ذخیره کنند و منتظرند گشایشی در امر صادرات محقق شود.

وقتی هزینه پست برای صادرکننده از مبلغ فرش بیشتر می‌شود

وی درباره راهکار‌های پیشنهادی در نیمه دوم سال درباره گشایش در صادرات فرش دست‌باف اظهار کرد: باید بحث پیمان ارزی برداشته شود و به‌جای آن مشوق‌های صادراتی بیاید. هزینه حمل نیز باید برای حمایت از صادرکننده و تولیدکننده تسهیل شود. به‌عنوان مثال اگر یک صادرکننده از استان بخواهد ۱۰۰ تخته گلیم کوچک صادر کند، پست حدود ۳۳ میلیون تومان هزینه حمل دریافت می‌کند. در واقع قیمت خرید این‌ها ۳۳ میلیون تومان نشده است. باید به صادرکننده کمک شود که به صارات تشویق شود و تعرفه‌های تشویقی برای این گروه در نظر گرفته شود.

عوارض گمرکی قیمت یک کیلو ابریشم را به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رساند

عامل توسعه شبکه ملی دست‌بافته‌های داری خراسان‌رضوی یادآور شد: تعرفه‌های گمرکی که برای مواد اولیه فرش در نظر گرفته می‌شود، باعث می‌شود بهای تمام‌شده فرش بیشتر شود به‌ویژه برای ابریشم. الان واردکننده مواد اولیه قالی ابریشم باید ۲۰ درصد عوارض گمرکی پرداخت کند. همین ۲۰ درصد باعث شده است قیمت یک کیلو ابریشم به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برسد.

وی افزود: متولیان و تصمیم‌گیرندگان حوزه فرش باید شرایط مناسب را برای تأمین مواد اولیه مورد نیاز تولیدکننده در نظر بگیرند. امروزه واردات ابریشم تقریبا دست دوسه نفر است. اگر مرکز ملی فرش تسهیلات مناسبی را در اختیار تشکل‌ها قرار دهد یا سایت «پیشه» که حدود ۳ هزار فعال فرش در آن هستند، این مواد اولیه را به‌صورت منصفانه‌تر در اختیار تولیدکننده قرار دهند، باعث می‌شود قیمت تمام‌شده فرش کاهش یابد.

همچنین باید به صادرکنندگان فرش اجازه داده شود از ارز صادرات برای تهیه مواد اولیه فرش استفاده کنند؛ چه مواد رنگ‌زا، چه الیاف پشمی که برای قالی‌های ریزباف مجبوریم از پشم‌های خارجی استفاده کنیم یا نخ‌های پنبه ظریفی که در داخل ایران کمتر است.

رایزن‌های اقتصادی برای صادرات تسهیلگری نمی‌کنند

به‌گفته این فعال حوزه فرش دست‌باف، رایزن‌های اقتصادی برای صادرات تسهیلگری نمی‌کنند. در این ۴۰ سال که من در این صنف هستم، هیچ رایزن اقتصادی‌ای در حوزه فرش دست‌باف و معرفی آن یا ارتباط‌گیری با تجار فرش فعالیتی نکرده است. رایزن‌های اقتصادی ما به‌ویژه در حوزه فرش و صنایع‌دستی تقریبا تحرکشان در حد صفر است. تا زمانی که نه سفارت ما در این حوزه کاری کند و نه در داخل کشور حمایتی انجام شود، وضعیت صادراتمان به همین شکل است.

احراری در ادمه یادآور شد: تا این لحظه وزیر صنعت، معدن و تجارت در برنامه‌ای که به مجلس ارائه کرده، هیچ اشاره‌ای به برنامه‌هایش در زمینه فرش دست‌باف نکرده است. وزیر میراث فرهنگی و صنایع‌دستی نیز درباره همه‌چیز تا الان اظهارنظر کردند به‌جز مقوله فرش و صنایع‌دستی که کوچک‌ترین اشاره‌ای هم به آن نکرده‌اند.

وی تأکید کرد: صنف فرش جامعه مظلومی است که مطالبه‌گری‌اش در حد صفر است و اگر خدای‌ناکرده از گرسنگی هم تلف شود، هیچ‌کس به این قشر زحمتکش توجه نمی‌کند.

به‌گزارش شهرآرانیوز، رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان‌رضوی در گفت‌وگویی اشاره کرده است: افزایش نرخ دلار برای صادرات مزیت است و به ایجاد انگیزه برای صادرکننده منجر می‌شود. ازاین‌رو با افزایش نرخ دلار باید رغبت صادرکنندگان به صادرات فرش بیشتر شده باشد.

به‌گفته مهدی کلالی تحریم‌های اقتصادی را نمی‌توان در امر صادرات بی‌تأثیر دانست، اما ایران در همین دوران تحریم به کشور‌های زیادی از جمله کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس و لبنان فرش صادر کرده که تحریم‌ها روی آن‌ها اثری نداشته است.

بر اساس این گزارش، قالی‌بافان خراسان‌رضوی ماهانه بیش از ۲۷۰۰ مترمربع فرش دست‌باف در ۶۰ کارگاه متمرکز و ۴۰۰ کارگاه غیرمتمرکز تولید و بیش از ۵۰ درصد آن را صادر می‌کنند.